წმიდა მირონი – მცენარეული სურნელოვანი ზეთი ქრისტიანულ ეკლესიაში მირონცხების საიდუმლოების შესრულების დროს იხმარება. მას ასევე მეფეთა, ტაძრისა თუ ტრაპეზის კურთხევისას იყენებენ.  მირონის კურთხევას აღასრულებენ წმიდა სინოდის მღვდელმთავრები ეკლესიის მეთაურთან ერთად აღდგომის მარხვაში, დიდ ხუთშაბათ დღეს.
ძველ ქართულ მწერლობაში დამკვიდრებული აზრით, მირონის კურთხევის ნება ქართულმა ეკლესიამ ქალკედონის კრების (451 წ.) შემდეგ მიიღო.
თუ რომელი საუკუნიდან იკურთხება საქართველოში მირონი, ამ თემის შესახებ "ამბიონს” მანგლის-წალკის ეპარქიის მმართველი, თეოლოგიის სასწავლო – სამეცნიერო ცენტრის ხელმძღვანელი, მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე ესაუბრა: "ეკურთხებოდა თუ არა ქართულ ეკლესიაში მირონი v საუკუნიდან, ამ საკითხის გარკვევისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ მხრივ მეზობელ სომხეთსა და ალბანეთში არსებულ მდგომარეობას.
სომხური ისტორიოგრაფიის მიხედვით, როდესაც სომხეთის პატრიარქმა ალბანეთის ეკლესიას უპირატესობა მიანიჭა და ქართულ ეკლესიაზე წინ დააყენა, ეს ქართველმა მამამთავარმა იუკადრისა და უხტანესის ცნობების თანახმად, გაწყვიტა კავშირი სომხურ ეკლესიასთან.
ალბანელი ისტორიკოსი, მოსე კალანკატუაცი წერს, რომ სომხეთის მთავარმა საეკლესიო მოღვაწეებმა, სომხეთის ამპარტავანი ხასიათის მიხედვით, თვითნებური სურვილით განაწესეს აბრაამი პატრიარქად, ალბანელი – არქიეპისკოპოსად. ალბანეთის ეკლესიაზე უფრო დაბალ საფეხურზე დაყენება ქართულმა ეკლესიამ პატივისა და ღირსების დამცირებად მიიჩნია. ასეთი თვალსაზრისი არა მარტო მოსე კალანკატუელს, არამედ ძველ სომეხ ისტორიკოსებსაც ჰქონდათ.
ზოგიერთ წრეებში ამას საეკლესიო განხეთქილების მიზეზად მიიჩნევდნენ. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქართულ ეკლესიას თავისი ღირსება და პატივი არც ალბანურ და არც სომხურ ეკლესიაზე ნაკლებად არ მიაჩნდა. ამიტომ თუკი სომხურ ან ალბანურ ეკლესიაში აკურთხებდნენ მირონს, მაშინ აუცილებლად ქართული ეკლესია იმავე უფლებით ისარგებლებდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მისი დამოუკიდებლობა სრული არ იქნებოდა და იგი, თავისი პატივითა და ღირსებით, ვეღარც შეედრებოდა იმ ეკლესიებს (ამ შემთხვევაში – ალბანეთისა და სომხეთისას), რომელთაც მირონის კურთხევის უფლება ჰქონდათ მოპოვებული.
ალბანეთის ეკლესია, მოსე კალანკატუელის თანახმად, მირონს VI საუკუნეში აკურთხებდა, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში სხვა ეკლესიასაც კი აწოდებდა.
აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ თუ ალბანეთის ეკლესიას მირონის კურთხევა შეეძლო VI საუკუნეში, ქართულ ეკლესიასაც ასეთივე უფლება ექნებოდა, რადგანაც მას ალბანურ ეკლესიაზე ღირსეულად და მეტი პატივის მქონედ მიაჩნდა თავი.
ეფრემ მცირე თავის შრომაში წერს, რომ მირონის კურთხევის უფლება ქართულ ეკლესიას V საუკუნეში მიენიჭა და ასე აღწერს ამ პროცესს: წმიდა ნინოს დროს ევსტათი ანტიოქელმა პატრიარქმა დაამყარა ქართული ეკლესია. გადაწყდა, რომ მირონი ქართულ ეკლესიას მიეღო ანტიოქიის საპატრიარქოდან. იმ დროს, IV საუკუნეში, მირონს მხოლოდ ანტიოქიის საპატრიარქო ამზადებდა და აკურთხებდა. მირონის შესასყიდად ქართველებს ანტიოქიისათვის უნდა ეძლიათ ათასი კვამლის გადასახადი.
მცირე ხნის შემდეგ ანტიოქიამ ათასი კვამლის გადასახადის ნაცვლად ითხოვა ათასი დრაჰკანი ყოველწლიურად. მალევე ანტიოქიამ, ბერძენთა მეფის შუამავლობით, ქართველთა ათასი დრაჰკანი გადასცა იერუსალიმის საპატრიარქოს. ახლა უკვე მირონის შესასყიდი თანხა ქართველებს იერუსალიმისათვის უნდა ეძლიათ.
შემდეგ ეფრემ მცირე წერს: "აქა დაგჳშთა საძიებელი მრავალთაჲა, თუ ოდეს მიიღეს ქართველთაჲ კურთხევაჲ მირონისააჲ და ამისდა ცნობად… ვპოე საზოგადოდ ყოველთათჳს, ვითარმედ ქალკიდონისა კრებასა ესმა, რომ სიძვირისათჳს ფასით ჰყიდდეს მიჰრონსა, ამისთჳს ბრძანეს წმიდათა მამათა, რათა არა ხოლო ანტიოქიას, არამედ სხუათაცა ეკლესიათა შინა წმიდა იქმნებოდეს მიჰრონი. ხოლო თჳისაგან ქართველთაა საგონებელ არს, ვითარმედ სიშორისათვის გზისა და რომელ ფრიად საშიშ არს უცხო თესლთა შორის ჴმელით ანტიოქიით ქართლს წარღებაა წმიდისა მიჰრონისაა, ამისთჳს თჳთ ადგილსა და დაწესებულ არს მათდა კურთხევაჲა მიჰრონისაჲა”.
ეფრემ მცირეს აზრით, V საუკუნეში 451 წლის ქალკედონის კრების შემდეგ ყველა ეკლესიას, და მათ შორის – ქართულსაც, ნება დაერთო ადგილზე მირონის კურთხევისა, რადგან სიშორისა და გზის სიძნელის გამო მირონის ტრანსპორტირება ძალზე ძნელი იყო. ასე რომ, ეფრემის თანახმად, V საუკუნიდანვე მირონი საქართველოში ეკურთხება.
საქართველოში დამკვიდრებული გახლდათ ტრადიციული გადმოცემა, რომლის თანახმადაც მირონი გადმოედინებოდა სვეტიცხოვლიდან, ცხოველმყოფელი ხის გადანაჭრიდან მცხეთაში. როცა არსენ იყალთოელი იმეორებს ეფრემის ცნობას "…სასყიდლად ნივთთა წმიდისა მიჰრონისათა ეკლესიასა ანტიოქიისასა… დრაჰკანი ათასი”, ჩანს, დარწმუნებულია, რომ ქართველები ყიდულობდნენ არა თვით მირონს, არამედ მისი შემზადებისათვის საჭირო სურნელოვან არომატულ ნივთიერებას, ხოლო თვით მირონის შეზავება-კურთხევა და დამზადება საქართველოშივე ხდებოდა.
მირონის კურთხევის უფლება ქართულ ეკლესიას IX საუკუნემდე რომ ჰქონია, ამის შესახებ წერს "ქართლის ცხოვრებაც”. VII საუკუნეში, 681 წელს დაუდასტურებია მსოფლიო საეკლესიო კრებას:
"…იქმნა კრება მეექუსე… ამის კრებისა მიერ ბრძანეს ესრეთ წმიდისა ეკლესიისა საქართველოსთვის, რომელ არს წმიდა მცხეთა, რათა იყოს სწორ პატივითა ვითარცა წმიდანი სამოციქულო კათოლიკე ეკლესიანი, საპატრიაქონი, და იყოს კათალიკოსი ქართლისა სწორი პატრიარქთა თანა… ამ კრებისა მიერ დაგვიმტკიცებია პატრიარქად… ხოლო ოდესცა ენებოს შემზადება და კურთხევა მირონისა, აკურთხოს თვისსა ეკლესიასა”.
ამიერკავკასიის ყველა ავტოკეფალურ ეკლესიას (იგულისხმება სომხეთისა და ალბანეთის ეკლესიები) VI-VII საუკუნეებში მირონის კურთხევის უფლება ჰქონდა მინიჭებული. ქართული ეკლესია არ შეიძლებოდა გამონაკლისი ყოფილიყო. სომხური წყაროებიდან ჩანს, რომ იმ დროისათვის იგი ისეთივე რანგის ავტოკეფალური ეკლესიაა, როგორიც სომხური და ალბანური.
რაც შეეხება მცხეთას, აქ მირონი V საუკუნიდანვე ეკურთხებოდა.
ისმის ასეთი კითხვა: რატომ მიჰქონდათ აფხაზეთში მირონი იერუსალიმიდან IX საუკუნის 40-იან წლებამდე? როცა დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირეთის, აბაზგიის ავტოკეფალური საარქიეპისკოპოსოს და ფოთის სამიტროპოლიტოს გაერთიანების შემდეგ წარმოქმნილმა ეკლესიამ ხატმებრძოლური ერესის გამო გაწყვიტა კავშირი კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსთან, ახალმა ეკლესიამ კონსტანტინოპოლთან კავშირის გაწყვეტის შემდეგ, ჩანს, კავშირი დაამყარა იერუსალიმის საპატრიარქოსთან.
არსებობს მსგავსი მაგალითიც: როცა გოთეთის ეკლესიამ VIII საუკუნის პირველ ნახევარში კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოში წარმოქმნილი ხატმებრძოლური ერესის გამო კავშირი გაწყვიტა კონსტანტინოპოლთან, გოთეთის მთავარი ეპისკოპოსი იერუსალიმში ჩავიდა კურთხევისათვის და იქ სამი წელი ელოდა კურთხევას. იოანე გუთელი ანტიოქიის საპატრიარქოში არ მივიდა იმ მიზეზით, რომ ანტიოქიელი პატრიარქები არაბთა შემოსევების გამო არა ანტიოქიაში, არამედ კონსტანტინოპოლში იმყოფებოდნენ იმ დროს.
ასევე, აბაზგიის საარქიეპისკოპოსოსა და ფაზისის სამიტროპოლიტოს გაერთიანებით შექმნილმა ახალმა ეკლესიამ, რომელსაც შემდგომ აფხაზეთის საკათალიკოსო ეწოდა, VIII საუკუნის პირველ ნახევარში ხატმებრძოლობის გამო კავშირი გაწყვიტა კონსტანტინოპოლთან და დაამყარა იერუსალიმის საპატრიარქოსთან. აღსანიშნავია, რომ იერუსალიმის საპატრიარქოში გოთეთის ეპისკოპოსი არ აკურთხეს და ის ქართლში (იბერიაში, მცხეთაში) ეკურთხა ქართლის კათალიკოსის ხელით. იოანე გოთელის მცხეთაში კურთხევის შესახებ ბერძნული წყაროებიც მიუთითებენ. აფხაზეთის ეკლესიის მიმართაც ასევე მოქცეულა იერუსალიმის საპატრიარქო.
მსგავსად გოთეთის დამოუკიდებელი ეკლესიისა, აფხაზეთის ეკლესიაც იბერიის- ქართლის ეკლესიისათვის დაუქვემდებარებია იერუსალიმის საპატრიარქოს. ცნობა იოანე გუთელისა და აფხაზეთის მცხეთაზე დამოკიდებულების შესახებ ერთმანეთის მსგავსია. იერუსალიმის საპატრიარქოს ნებით, როგორც აფხაზეთისათვის საჭირო მირონი, ასევე იერუსალიმის საპატრიარქოდან მოსული იოანე გუთელიც მცხეთაში ეკურთხება.
უნდა დავასკვნათ, რომ მირონი მცხეთაში V საუკუნიდანვე ეკურთხება, ხოლო დაახლოებით 720-830 წლებში დასავლეთ საქართველოს ის ნაწილი, რომელიც უფრო ადრე კონსტანტინოპოლზე იყო დამოკიდებული, მირონს იერუსალიმიდან იღებდა, ხოლო ამის შემდეგ – მცხეთიდან”.
|
